Verslag slotbijeenkomst mei 2025 in Utrecht
De acht projecten die binnen de themacall ‘Grip op polarisatie’ vanaf 2023 werden ondersteund, hebben inmiddels vruchten afgeworpen. In mei 2025 presenteerden de deelnemers hun resultaten op een gezamenlijke slotbijeenkomst.
In 2023 riepen we binnen de themacall Grip op polarisatie op om voorstellen in te dienen voor tools die online polarisatie aan het licht brengen en educatieve projecten die polarisatie helpen voorkomen.
De acht projecten die binnen die themacall van start gingen, hebben inmiddels vruchten afgeworpen. In mei 2025 presenteerden de deelnemers die resultaten op een gezamenlijke slotbijeenkomst in Utrecht.
Met de call Van liken naar luisteren uit 2025 bouwen we voort op de inzichten uit Grip op polarisatie uit 2023. Binnen Van liken naar luisteren richten we ons nu op twee sporen:
Enerzijds zoeken we projecten die bijdragen aan de groei en verduurzaming van (decentrale) alternatieve sociale platformen. Deze platformen gaan schadelijke polariserende mechanismes actief tegen.
Anderzijds vragen we om voorstellen die de werking van algoritmes in dominante sociale platformen blootleggen en transparanter maken. Ook zoeken we projectvoorstellen voor het ontwikkelen van alternatieve toepassingen die tegenstellingen juist helpen overbruggen.
AI Forensics deed met gratis open source software-onderzoek naar de verspreiding van politieke content op TikTok en YouTube in Nederland en de rol van algoritmes hierin tijdens de EU-parlementsverkiezingen 2024.Alle resultaten zijn terug te vinden in een tussentijds rapport en een eindrapport.
Het onderzoek kreeg veel media-aandacht, onder meer van Nieuwsuur in mei 2024 (zie het eerste item). Op YouTube is een langere versie van deze uitzending te vinden: Hoe AI (nu al) verkiezingen beïnvloedt. Ook NOS schreef over het onderzoek.
Als je een zoekmachine gebruikt, zie je dan dezelfde resultaten als jouw collega's, vrienden, of familie? Als dit niet het geval is, hoe komt dat dan? Dat onderzocht de Universiteit Twente in een landelijk onderzoek op basis van een browserextensie voor zoekmachines.
Door via deze tool (anonieme) data van zoekmachines te verzamelen, kregen de onderzoekers inzicht in online mechanismes rondom digitale polarisatie en de rol van zoekmachines.
Het project kreeg veel media-aandacht, onder meer in de Volkskrant, het AD, en op NPO Radio 1.
Het WhoDis-project leverde door een nieuwe AI-tool en onderzoeksmethodiek inzicht in de aanstichters en verspreiding van actieve polarisatie. Daardoor zijn beleidsmakers, journalisten en maatschappelijke organisaties beter in staat gebleken om deze dreigingen te begrijpen en tegen te gaan.
Universiteit Utrecht en Civinc optimaliseerden de digitale dialoogtool Civinc aan voor het wetenschappelijk onderwijs. Hun onderzoek wees uit dat deze tool een positieve bijdrage leverde aan de motivatie en vaardigheden van studenten om het gesprek met andersdenkenden aan te gaan.
Stichting NBD Biblion ontwikkelde een educatieve game die jongeren op een constructieve manier leert omgaan met diversiteit en meningsverschillen, verrijkt met inzichten uit jeugdliteratuur.
Ook ontwikkelde NBD Biblion een compleet lespakket bestaande uit drie series videolessen over (online) polarisatie, plus een webinarreeks voor leerkrachten en bibliotheekmedewerkers.
Stichting Post-X Society ontwikkelde een lespakket over online polarisatie voor het MBO, dat gratis is te downloaden. Met de lessen kunnen docenten burgerschap uitleggen hoe discussies online en in de maatschappij zo snel kunnen ontsporen. Studenten en leerlingen leren teksten en beelden te herkennen die worden gebruikt voor framing. Ook leren ze manipulerende informatie onderscheiden van betrouwbare informatie. De lessen sluiten af met een game: Potje polariseren. Lees ook dit interview, met oprichter en directeur Pieter van Boheemen van Post-X Society.
Ficklefish ontwierp een game, waarin polariserende krachten als algoritmes, fake-news, echo chambers en sociale druk aan bod komen. Het resultaat is een praktische toolkit voor docenten plus een werkend prototype van een simulatiespel om (online) polarisatie invoelbaar te maken. Hiermee zijn de initiatiefnemers klaar om het spel ‘Polaris’ te gaan produceren en het zo voor een groter publiek toegankelijk maken.
Sociologisch onderzoeker Marijn Keijzer van de Toulouse School of Economics ontwikkelt een simulatiemodel voor een depolariserend algoritme op basis van een onderzoek naar de werking van polarisatie via sociale media.
Dit algoritme identificeert tijdig eenzijdigheid binnen iemands persoonlijke mediaomgeving, stelt gebruikers geleidelijk bloot aan nieuwe informatie om ze een goed geïnformeerde mening te laten vormen. Het gaat desalniettemin niet ten koste van user-engagement, zodat het interessant is voor sociale mediabedrijven om zo’n algoritme ook daadwerkelijk te implementeren.